Што е шизофренија (Schizophrenia)?
Шизофренија (Schizophrenia) е сложено ментално нарушување што влијае на начинот на кој човекот мисли, чувствува и ја доживува реалноста. Може да се појават промени во размислување, емоции и однесување: слушање гласови кои други не ги слушаат, силни нереални убедувања или чувство дека некој ги контролира мислите. Замислете да гледате филм каде звукот не се совпаѓа со сликата—тако го доживува реалноста дел од луѓето со шизофренија.
Како изгледа во секојдневието?
Пример: 28-годишна жена почнува да верува дека колегите зборуваат за неа. Чува „внатрешен“ глас што ја обесхрабрува, па се повлекува од пријатели. По преглед кај психијатар (Psychiatrist) добива дијагноза шизофренија. Со терапија и поддршка повторно функционира стабилно. Шизофренијата не ја менува личноста, туку перцепцијата—затоа емпатијата е клучна.
Причини и фактори на ризик – преглед
Нема една причина. Се работи за комбинација од биологија, генетика, психологија и средина.
1) Генетика (Genetics)
Ако еден од родителите има шизофренија, ризикот за детето е приближно 10%. Кај идентични близнаци ризикот е повисок. Сепак, генетиката не е судбина—многумина со наследна предиспозиција никогаш не ја развиваат болеста.
2) Хемиски промени во мозокот (Chemical Imbalance in the Brain)
Улогата на допамин (Dopamine) и глутамат (Glutamate) е голема. Прекумерната активност на допамин може да создаде „лажни сигнали“ што доведуваат до халуцинации (Hallucinations) и заблуди (Delusions). Ниско ниво на допамин често се поврзува со рамнодушност и намалена мотивација.
3) Средински фактори (Environmental Factors)
Трауматично детство, занемарување, насилство, социјална изолација, силен стрес во адолесценција, како и употреба на канабис (Cannabis) и амфетамини (Amphetamines)—сите овие може да го зголемат ризикот кај подложни лица.
Симптоми – три главни групи
-
Позитивни (Positive Symptoms): халуцинации, заблуди, дезорганизиран говор (Disorganized Speech) и чудно однесување.
-
Негативни (Negative Symptoms): рамнодушност, повлекување, сиромашен говор, ниска мотивација.
-
Когнитивни (Cognitive Symptoms): потешкотии со концентрација, меморија и планирање; чувството „мислите ми се расфрлани“.
Како се поставува дијагноза (Diagnosis)?
Дијагнозата ја поставува психијатар (Psychiatrist) по разговор, набљудување и исклучување други причини (невролошки болести, интоксикации). Може да се побара магнетна резонанца – MRI (Magnetic Resonance Imaging) или лабораториски анализи за да се исклучат други состојби. Важно е симптомите да траат доволно долго и да влијаат на секојдневното функционирање.
Третман – што навистина помага
-
Антипсихотици (Antipsychotics): основа на третманот; постепено ги намалуваат халуцинациите и заблудите. Дозата и лекот се индивидуални.
-
Психотерапија (Psychotherapy): најчесто КБТ – CBT (Cognitive Behavioral Therapy) за препознавање и преобликување нереални мисли; техники за справување со стрес и фокус на реални докази.
-
Семејна поддршка (Family Support): отворена комуникација, трпение, структуриран дневен ритам.
-
Социјална рехабилитација (Social Rehabilitation): психоедукација (Psychoeducation), групи за поддршка, активности во заедницата и професионална рехабилитација.
Практични совети за секојдневие
-
Редовно земање терапија; не прекинувајте на своја рака.
-
Ритам: сон во исто време, лесна физичка активност, урамнотежена исхрана.
-
Дневник на симптоми: белешки кога се засилуваат гласовите, што помага да се смируваат.
-
План за криза: кого да повикате, која доза/лек е пропишана, кои предупредувачки знаци да ги забележат блиските.
Митови и факти (Myths vs. Facts)
-
„Луѓето со шизофренија се опасни.“ – Погрешно. Повеќето не се насилни; често се исплашени и повлечени.
-
„Тоа е казна или духовна опседнатост.“ – Не; се работи за медицинска состојба (Medical Condition).
-
„Не може да се живее нормално.“ – Со третман и поддршка, можно е образование, работа и семеен живот.
-
„Лековите создаваат зависност.“ – Антипсихотиците не создаваат зависност; нивната улога е стабилизација.
Рано препознавање – кога да се побара помош?
Кога има нагли промени во спиењето и однесувањето, изолирање, чудни убедувања или слушни искуства; кога фокусот и работните/училишните навики опаѓаат. Колку порано се побара стручна помош, толку подобра е прогнозата.
Често поставувани прашања (FAQ – Frequently Asked Questions)
1. Дали шизофренијата може да се спречи? Не секогаш; рана интервенција значајно го подобрува исходот.
2. Колку трае третманот? Најчесто долгорочно; дозите и лековите се прилагодуваат.
3. Може ли да се работи или студира? Да, со стабилна терапија и поддршка.
4. Кој лекар ја третира? Психијатар (Psychiatrist). Психолог може да води психотерапија.
5. Кога е потребна хоспитализација (Hospitalization)? Во акутни фази или кога има ризик за себе/други.
Заклучок
Шизофренијата (Schizophrenia) е сериозна, но управлива состојба. Со вистинска терапија, поддршка и добра организација, многу луѓе водат стабилен и исполнет живот. Едукацијата ја намалува стигмата; емпатијата гради доверба.
